Oleh : SULAIMAN.A.GANI
====================================================================
(Pembahasan nyoe lon kutep dari Buku 'BUNGONG RAMPOË' - Gubahan Sastra Atjeh karangan : H. M. ZAINUDDIN thon 1965)
Panton dan sjaë Atjeh teudoek lam sabon rung-khee nibak peuët boh bareh; bareh sa, bareh dua, lheë dan peuët. Panton rungkhee peuët bareh, bareh phon beukeunong bukho deungon bareh njang keuheë dan bareh jang keudua beukeunong bukho ngon jang keu peuët.
Panton jang djroh atawa indah adalah manjang meutu djih. Bareh sa, bareh dua geutjanek asoië djih nibak : bungong kajeë, tjitjem, gunong, laot, peuraho, dan laen2. Njang geukheuën rungkhee peuët miseue:
1. Bungong djeumpa keumang meutabu
2. bungong meulu keumang meubandja
3. ka menumpok njang sabee meutu
4. lagee tjut Bungsu ngon Malem dewa
Dalam tjanek phon (bareh 1 dan 2) geu seubot peupeudjeuët alam (bungong) dan dalam tjanek keudua (bareh 3 dan 4) haroih gen seubot maksud dan ibarat atawa njang bérmakna fisafah (peupatah atawa nasihat). Laen nibak panton jang peuët bareh. natjit panton njang nam bareh, geukheuen rungkhee
nam, miseue :
1. Adië adië di Peukan Pidië
2. aneuek geuluntië dtijoh2 boh nga
3. idja di Atjeh djarum di pidië
4. han eek Ion geunjië idja krong sutra
5. idja peulangi bineh meugunjië
6. Kasab meuguntië meudjampu sutra
Lam tjanek phon (bareh 1 dan 2) geuseu boot peuneudjeueët alam; tijitjem dan boh kajeë. lam tjanek keudua dan keulheë/bareh Iheë sampoë nam (3—6) geuseuboot benda. tempat dan ibarat atawa fisafah. njang leubeh meureusak dan galak ureuëng deungo.
Laen nibak panton njang peuët dan nam bareh, na lom njang lapan bareh (rungkhee lapan) miseue:
1. Kamoë geumeunët lantoei
2. iWateë geungoë sadja meulia
3. ngon lheuh geuplah kajeë
4. dalam abeë geugeulawa
5. oh geumeublang sabee geu uroh
6. Wateë keumeukoh kajem geumaba
7. ngon lheuh diwoë padee lam krong
8. tub keukubong boh-boh muka
Panton njoë saboh rungkee haba ibarat jang megandong fisafah antara ureuëng kaja ngon ureuëng gasiën atau ureuëng rajeuk ngon ureuëng tjut atau pawok seëdara droë njang hana sabee sajang atau hana geu balas saboh2 guna njang kageubri atawa geuteurimong.
Na lom panton njang geukheuen haba meutjanek teudoek dalam 12 bareh miseue:
1. Beurang kapeue buët hanlee asee
2. ta keumawee putoih taloë
3. tateu meutak patah parang
4. temeu lajang putoih taloë
5. tatjeu meulho patah tungkat
6. taseumurat keuweuët djaroë
7. tateu meutjob patah djarom
8. tateu meu-om tutong asoë
9. tadjeumeurang tireeh djalo
10. Ta geumaro luka osoë
11. tameu rusa beukah areng
12. Tameu djareng putoih kanoë
Panton njoë geukheuen tjit haba meu aleuët didalam djih pihna ibarat dan fisafah sebab pati2 kata djeuët keupeu ingat dan nasihat. Panton2 Atjeh jang djroh-djroh tjanek keunong sadjak atawa bukho, bandum bermutu tinggi melainkan panton gendrang dan geudumbak jang rendah meutudjih, walaupun tjanek atawa sandjak keunong (djroh), sebab dalam panton gendrang-geudumbak lo geuneugah haba njang gura-gura teutapi si-krak2 na haba njang djahee,.
miseue :
Itam itam aneuek bajam
tabri sereugam Ion keuneuk tabu
adak ta-eu badan Ion itam
tadom simalam nak ta eu laku
Ditjong pineulëng empung beragoeë
ditjong pandjoë empueng ticem pala
meunjo eek taboh taloë djaroë
bah lee tapubloë tatoëng hareuga
Panton jang dialeuët njoë lo disurak ureuëng njang deungo lingka dan njang meupanton (dangkat) ureuëng agam geungoi peukajan inong sebab dirasa gura lee ureuëng njang deungo.
Panton njang tan keunong tjanek dari bukho miseue:
Tadjak ulampoh tapot boh timon
teupeu teumon ngon saka puteh
bek taboh2 raka teu'h dileë
djampang talakelë ranub sigapu
Panton diateuh salah that dan panton njang kajem teudeungo dikheuen lee aneuk2 miët njang baro dimeurunoë lam sekula. Meunjo panton njang salah njan tapeubeutoi haruih lageë njoë :
Tamong ulampoh tapot boh timon
tapeu teumon ngon saka puteh
taktjok ulon beudjeuët keu teumon
mangat djeuët keungon wateë ta eeh
Atawa
Bek hai teungku neutjreue kajeë
bak meuseuleë leuk dikutru
bek taboh-boh rakan teuh dileë
d jampang talakeë ranub segapu
HIKAJAT ATJEH
Hikajat geutanjoë tamong dalam sastra Indonesia/Melaju bagian talibun, njang geutjanek lagéë panton dan sjaè (panton dan sjair) rungkhee bukho paneuk dan rungkhee tubho panjang. Jang rungkhee paneuk peuët atawa nam boh bareh dan njang rungkhee panjang lapan sampoë dua blaih bareh.
Bukho pandjang, geuseubot bak bareh achee matee min (m) miseue min man, nin nan laen2, atawa udeb ka (k), ha (h). dai (d), ra, (r) miseue : ka, ha. da, ra, ga, ta dan sebagainja. Beurang kasoë keumarang bak geu tjanek haba haruih lageë njan geususun nak djeuët. keusaboh sastra njang indah kareuna keunong bukho dan got irama ureuëng kheuen. Mudah2an keuteurangan njoë meu faidah keu pemuda/pemudi njang na minat membangun sastra Aceh
==========================================================================
0 komentar:
Posting Komentar